Nowotwory są grupą różnorodnych chorób, które charakteryzują się niekontrolowanym rozrostem komórek własnych organizmu. Wyróżnia się [1]:
- nowotwory łagodne - najczęściej rosną powoli, nie tworzą przerzutów odległych ani nie naciekają sąsiadujących tkanek, a ich komórki są dobrze zróżnicowane, czyli podobne do prawidłowych tkanek, z których się wywodzą;
- nowotwory złośliwe - szybko rosną, naciekają otaczające je struktury oraz tworzą przerzuty do węzłów chłonnych i odległych narządów, a ich komórki są nisko zróżnicowane, często mają zmienioną morfologię i nie pełnią swojej funkcji;
- nowotwory złośliwe miejscowo - pośrednia grupa nowotworów, które mogą naciekać i niszczyć sąsiadujące tkanki, jednak nie mają zdolności tworzenia odległych przerzutów.
Inny podział nowotworów bierze pod uwagę rodzaj tkanki, z której się wywodzą. I tak, można wyróżnić m.in. łagodne brodawczaki i gruczolaki oraz złośliwe raki, pochodzące z tkanki nabłonkowej.
Sposoby kontrolowania choroby: leczenie i monitorowanie
- Leczenie zależeć będzie od rodzaju i stopnia zaawansowania nowotworu oraz innych czynników związanych z chorobą. Każdy pacjent z nowotworem powinien być leczony u lekarza onkologa, hematologa, radioterapeuty lub chirurga. Zawsze należy stosować się do zaleceń lekarza prowadzącego.
- Szybkie wdrożenie leczenia wiąże się z poprawą jego skuteczności, dlatego należy brać udział w populacyjnych programach przesiewowych oraz regularnie chodzić do lekarza rodzinnego na wizyty kontrolne - pozwoli to na wczesne wykrycie niepokojących zmian.
- W przebiegu nowotworów złośliwych często dochodzi do wyniszczenia organizmu oraz kacheksji z powodu zmian metabolicznych i hormonalnych spowodowanych chorobą, szybkim rozrostem komórek nowotworowych, często występującym zajęciem wątroby oraz idącymi za tym upośledzeniem trawienia i wchłaniania substancji odżywczych [2].
- U pacjentów mogą też wystąpić zmiany smaku i niechęć do jedzenia spowodowane nudnościami lub innymi zmianami wywołanymi przez leczenie onkologiczne lub sam nowotwór - zarówno poprzez ucisk i niszczenie tkanek przewodu pokarmowego, jak i wydzielane cytokiny.
- W leczeniu kacheksji nowotworowej, poza interwencjami żywieniowymi, można wdrożyć leczenie, m.in. glikokortykosteroidami, pochodnymi progesteronu czy kannabinoidami [2]. Leczenie powinno być uzgodnione z lekarzem prowadzącym po dokładnej ocenie korzyści i ryzyka.
Profilaktyka wtórna
Dieta w chorobie nowotworowej
Dieta u pacjentów onkologicznych może wpłynąć na poprawę ich samopoczucia, stanu ogólnego oraz tolerancji leczenia. Należy podkreślić, że jej działanie jest wspomagające i żadna dieta nie zastąpi terapii onkologicznej.
- Wszystkie modyfikacje dietetyczne powinny być dostosowane indywidualnie do pacjenta i będą zależały od wielu czynników, m.in. rodzaju i zaawansowania nowotworu oraz jego lokalizacji, zastosowanego leczenia i preferencji chorego.
- U pacjentów z nowotworami złośliwymi należy zadbać o odpowiadającą ich potrzebom podaż energii. Biorąc pod uwagę, że chorzy onkologiczni mają zwiększone zapotrzebowanie energetyczne, zalecana podaż kalorii wynosi 25-35 kcal/kg należnej masy ciała, a u pacjentów w kacheksji nawet do 45 kcal/kg należnej masy ciała.
- Podaż białka również powinna być zwiększona - nawet do 1,5 g/kg m.c.
- W celu zapewnienia odpowiedniego odżywienia warto jest: często spożywać mniejsze posiłki, zaczynać od produktów bardziej kalorycznych i bogatszych w białko, dodać do diety wysokokaloryczne i pełne odżywczych składników napoje, np. soki czy smoothie.
- Należy pilnować właściwego nawodnienia, zwłaszcza w przypadku występowania biegunki lub wymiotów oraz w celu zapobiegania zaparciu.
- Najczęściej dieta lekkostrawna jest lepiej tolerowana przez pacjentów onkologicznych, zwłaszcza tych po zabiegach operacyjnych. Należy więc unikać potraw smażonych lub wędzonych, tłustego mięsa, surowych owoców i warzyw czy produktów wieloziarnistych o niskim stopniu przemiału.
- W przypadku zaburzeń smaku, przydatne może się okazać obfite używanie przypraw, aby smak potrawy odpowiadał choremu.
- Zwiększenie podaży kwasów tłuszczowym omega-3 (ryby, orzechy włoskie, olej rzepakowy i lniany, pestki dyni, nasiona szałwi) i zmniejszenie zawartości omega-6 w diecie (olej słonecznikowy, sojowy, sezamowy, oliwa z oliwek, orzechy ziemne) może mieć korzystny wpływ na pacjentów onkologicznych poprzez m.in zmniejszenie nasilenia stanu zapalnego związanego z nowotworem [3].
- Spożywanie antyoksydantów jest ważne zarówno w profilaktyce pierwotnej (zmniejsza ryzyka zachorowania na nowotwór), jak i w żywieniu pacjentów onkologicznych. Są to związki chemiczne, które neutralizują wolne rodniki, przez co chronią przed powstawaniem mutacji. W pożywieniu można znaleźć je w wielu pokarmach, m.in. warzywach i owocach, olejach roślinnych i orzechach. Możliwa jest też ich suplementacja w postaci leków lub suplementów diety, należy jednak zaznaczyć, że wyniki badań są sprzeczne oraz istnieją doniesienia o negatywnym wpływie antyoksydantów na pacjentów leczonych onkologicznie [4]. Dlatego zawsze należy skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem przyjmowania preparatu [4].
- W zależności od rodzaju nowotworu mogą być wymagane dalsze zmiany dietetyczne, m.in.:
- U osób z neutropenią, np. po chemioterapii lub oczekujących na przeszczepienie szpiku, należy stosować dietę neutropeniczną, z wykluczeniem kiszonek, surowych produktów (mięso, jajka, warzywa, owoce) oraz jogurtów i serów pleśniowych [5].
- Redukcja spożycia produktów z laktozą może okazać się przydatna u pacjentów poddawanych radioterapii na obszar jamy brzusznej i miednicy - spożycie laktozy może wywoływać u nich biegunkę.
- Osoby z nowotworami górnego odcinka przewodu pokarmowego oraz głowy i szyi mogą wymagać diety papkowatej z powodu utrudnionego połykania pokarmów stałych.
Niektóre osoby chore na nowotwór mogą wymagać
specjalnych preparatów żywieniowych, podawanych doustnie lub dożylnie.
Czasami nawet najbardziej zbilansowana dieta nie jest w stanie pokryć zapotrzebowania pacjenta onkologicznego. Leczenie żywieniowe powinno być wdrożone po konsultacji ze specjalistą.
W jakich sytuacjach zgłosić się do lekarza
Każda osoba chorująca na nowotwór powinna być leczona przez odpowiedniego lekarza.
W przypadku podejrzenia choroby nowotworowej należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza POZ. Szczególnie niepokojącymi objawami są:
- ogólne:
- niezamierzona utrata masy ciała, zwłaszcza gdy wynosi >10% w ciągu 6 miesięcy;
- gorączka;
- nocne zlewne poty;
- uogólniony świąd;
- układ oddechowy:
- kaszel >3 tygodni lub zmiana charakteru kaszlu przewlekłego;
- krwioplucie;
- przewlekająca się chrypka;
- układ pokarmowy:
- krew w stolcu;
- przedłużające się zaparcie lub biegunka na zmianę z zaparciem;
- ołówkowe (cienkie i długie stolce);
- żółtaczka;
- układ krwionośny i krwiotwórczy:
- łatwe siniaczenie się;
- nawracające infekcje;
- anemia: bladość, łatwe męczenie się, kołatanie serca, tachykardia;
- układ moczowo-płciowy:
- krew w moczu, obecność skrzepów;
- u kobiet: krwawienie między miesiączkami lub pomenopauzalne, krwawienie po stosunku płciowym, guz w jamie brzusznej;
- mężczyźni: utrudnione oddawanie moczu, uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza, nokturia.
Należy zaznaczyć, że wiele nowotworów przebiega podstępnie i nie daje objawów na początkowym etapie choroby.
Ważne jest regularne chodzenie do lekarza i wykonywanie badań kontrolnych oraz branie udziału w populacyjnych badaniach profilaktycznych w kierunku raka piersi, szyjki macicy, jelita grubego oraz raka płuc w populacji osób palących.
Jak przenieść teoretyczną wiedzę o zdrowych nawykach na praktyczne wybory i umiejętności? W tym właśnie pomóc ma portal WażnaDieta.pl - jedyne takie miejsce, w którym znajdziesz kompleksową wiedzę na temat świadomych wyborów żywieniowych, jednocześnie wspierających polskie rolnictwo i wybór ekologicznych produktów.
Ważna Dieta powstała, aby pomóc Ci zadbać o zdrowie za pomocą najlepszej jakości polskich produktów. Na portalu znajdziesz wiele artykułów, z których dowiesz się, jak świadomie wybierać lokalne produkty spożywcze, w tym zdrowe mięso wieprzowe z hodowli ekologicznych, i dbać o zbilansowaną dietę, przeczytasz szereg zaleceń dotyczących diety w przypadku konkretnych jednostek chorobowych i zdobędziesz wiedzę, która pomoże Ci przeciwdziałać wystąpieniu chorób dietozależnych w Twoim życiu.