Nowotwory

Nowotwory są grupą różnorodnych chorób, które charakteryzują się niekontrolowanym rozrostem komórek własnych organizmu. Wyróżnia się [1]:

  • nowotwory łagodne - najczęściej rosną powoli, nie tworzą przerzutów odległych ani nie naciekają sąsiadujących tkanek, a ich komórki są dobrze zróżnicowane, czyli podobne do prawidłowych tkanek, z których się wywodzą;
  • nowotwory złośliwe - szybko rosną, naciekają otaczające je struktury oraz tworzą przerzuty do węzłów chłonnych i odległych narządów, a ich komórki są nisko zróżnicowane, często mają zmienioną morfologię i nie pełnią swojej funkcji;
  • nowotwory złośliwe miejscowo - pośrednia grupa nowotworów, które mogą naciekać i niszczyć sąsiadujące tkanki, jednak nie mają zdolności tworzenia odległych przerzutów.

Inny podział nowotworów bierze pod uwagę rodzaj tkanki, z której się wywodzą. I tak, można wyróżnić m.in. łagodne brodawczaki i gruczolaki oraz złośliwe raki, pochodzące z tkanki nabłonkowej.

Sposoby kontrolowania choroby: leczenie i monitorowanie

  • Leczenie zależeć będzie od rodzaju i stopnia zaawansowania nowotworu oraz innych czynników związanych z chorobą. Każdy pacjent z nowotworem powinien być leczony u lekarza onkologa, hematologa, radioterapeuty lub chirurga. Zawsze należy stosować się do zaleceń lekarza prowadzącego.
  • Szybkie wdrożenie leczenia wiąże się z poprawą jego skuteczności, dlatego należy brać udział w populacyjnych programach przesiewowych oraz regularnie chodzić do lekarza rodzinnego na wizyty kontrolne - pozwoli to na wczesne wykrycie niepokojących zmian.
  • W przebiegu nowotworów złośliwych często dochodzi do wyniszczenia organizmu oraz kacheksji z powodu zmian metabolicznych i hormonalnych spowodowanych chorobą, szybkim rozrostem komórek nowotworowych, często występującym zajęciem wątroby oraz idącymi za tym upośledzeniem trawienia i wchłaniania substancji odżywczych [2].
  • U pacjentów mogą też wystąpić zmiany smaku i niechęć do jedzenia spowodowane nudnościami lub innymi zmianami wywołanymi przez leczenie onkologiczne lub sam nowotwór - zarówno poprzez ucisk i niszczenie tkanek przewodu pokarmowego, jak i wydzielane cytokiny.
  • W leczeniu kacheksji nowotworowej, poza interwencjami żywieniowymi, można wdrożyć leczenie, m.in. glikokortykosteroidami, pochodnymi progesteronu czy kannabinoidami [2]. Leczenie powinno być uzgodnione z lekarzem prowadzącym po dokładnej ocenie korzyści i ryzyka.

Profilaktyka wtórna

Dieta w chorobie nowotworowej

Dieta u pacjentów onkologicznych może wpłynąć na poprawę ich samopoczucia, stanu ogólnego oraz tolerancji leczenia. Należy podkreślić, że jej działanie jest wspomagające i żadna dieta nie zastąpi terapii onkologicznej. 

  • Wszystkie modyfikacje dietetyczne powinny być dostosowane indywidualnie do pacjenta i będą zależały od wielu czynników, m.in. rodzaju i zaawansowania nowotworu oraz jego lokalizacji, zastosowanego leczenia i preferencji chorego.
  • U pacjentów z nowotworami złośliwymi należy zadbać o odpowiadającą ich potrzebom podaż energii. Biorąc pod uwagę, że chorzy onkologiczni mają zwiększone zapotrzebowanie energetyczne, zalecana podaż kalorii wynosi 25-35 kcal/kg należnej masy ciała, a u pacjentów w kacheksji nawet do 45 kcal/kg należnej masy ciała.
  • Podaż białka również powinna być zwiększona - nawet do 1,5 g/kg m.c.
  • W celu zapewnienia odpowiedniego odżywienia warto jest: często spożywać mniejsze posiłki, zaczynać od produktów bardziej kalorycznych i bogatszych w białko, dodać do diety wysokokaloryczne i pełne odżywczych składników napoje, np. soki czy smoothie.
  • Należy pilnować właściwego nawodnienia, zwłaszcza w przypadku występowania biegunki lub wymiotów oraz w celu zapobiegania zaparciu.
  • Najczęściej dieta lekkostrawna jest lepiej tolerowana przez pacjentów onkologicznych, zwłaszcza tych po zabiegach operacyjnych. Należy więc unikać potraw smażonych lub wędzonych, tłustego mięsa, surowych owoców i warzyw czy produktów wieloziarnistych o niskim stopniu przemiału.
  • W przypadku zaburzeń smaku, przydatne może się okazać obfite używanie przypraw, aby smak potrawy odpowiadał choremu.
  • Zwiększenie podaży kwasów tłuszczowym omega-3 (ryby, orzechy włoskie, olej rzepakowy i lniany, pestki dyni, nasiona szałwi) i zmniejszenie zawartości omega-6 w diecie (olej słonecznikowy, sojowy, sezamowy, oliwa z oliwek, orzechy ziemne) może mieć korzystny wpływ na pacjentów onkologicznych poprzez m.in zmniejszenie nasilenia stanu zapalnego związanego z nowotworem [3].
  • Spożywanie antyoksydantów jest ważne zarówno w profilaktyce pierwotnej (zmniejsza ryzyka zachorowania na nowotwór), jak i w żywieniu pacjentów onkologicznych. Są to związki chemiczne, które neutralizują wolne rodniki, przez co chronią przed powstawaniem mutacji. W pożywieniu można znaleźć je w wielu pokarmach, m.in. warzywach i owocach, olejach roślinnych i orzechach. Możliwa jest też ich suplementacja w postaci leków lub suplementów diety, należy jednak zaznaczyć, że wyniki badań są sprzeczne oraz istnieją doniesienia o negatywnym wpływie antyoksydantów na pacjentów leczonych onkologicznie [4]. Dlatego zawsze należy skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem przyjmowania preparatu [4].
  • W zależności od rodzaju nowotworu mogą być wymagane dalsze zmiany dietetyczne, m.in.:
    • U osób z neutropenią, np. po chemioterapii lub oczekujących na przeszczepienie szpiku, należy stosować dietę neutropeniczną, z wykluczeniem kiszonek, surowych produktów (mięso, jajka, warzywa, owoce) oraz jogurtów i serów pleśniowych [5].
    • Redukcja spożycia produktów z laktozą może okazać się przydatna u pacjentów poddawanych radioterapii na obszar jamy brzusznej i miednicy - spożycie laktozy może wywoływać u nich biegunkę.
    • Osoby z nowotworami górnego odcinka przewodu pokarmowego oraz głowy i szyi mogą wymagać diety papkowatej z powodu utrudnionego połykania pokarmów stałych.

Niektóre osoby chore na nowotwór mogą wymagać 

specjalnych preparatów żywieniowych, podawanych doustnie lub dożylnie.

 Czasami nawet najbardziej zbilansowana dieta nie jest w stanie pokryć zapotrzebowania pacjenta onkologicznego. Leczenie żywieniowe powinno być wdrożone po konsultacji ze specjalistą.

GRUPY PRODUKTÓW

Produkty zbożowe

ZALECANE

- Pieczywo: jasne, z mąki pszennej, czerstwe
- Mąki: pszenne, białe mąki o niskim typie
- Kasza (manna, jęczmienna, kukurydziana)
- Ryż biały
- Drobne pszenne makarony, np. nitki
- Płatki ryżowe

NIEZALECANE

- Pieczywo: razowe, pełnoziarniste, z mąki z pełnego przemiału, z ziarnami, pestkami, nasionami
- Sucharki, pieczywo chrupkie, wafle ryżowe, kukurydziane
- Kasze grube (pęczak, jaglana, gryczana)
- Ryż brązowy
- Otręby: pszenne, owsiane, gryczane, jęczmienne
- Mąki: pełnoziarniste, razowe, o wysokim typie, gryczane
- Pełnoziarniste makarony
- Mieszanki musli
- Płatki zbożowe pełnoziarniste, jęczmienne, płatki kukurydziane

Mleko i produkty mleczne, jajka

ZALECANE

- Mleko świeże UHT do 2%
- Śmietanka UHT do 18%
- Sery twarogowe chude i półtłuste 
- Serki homogenizowane 
- W ograniczonej ilości sery topione oraz twarde z mniejszą zawartością tłuszczu 

jaja:
- Gotowane na miękko
- Jajka w koszulkach
- Ścięte na parze: jajecznica na parze, omlety na parze

NIEZALECANE

- Mleko powyżej 2%
- Śmietany i śmietanki powyżej 18% 
- Sery pleśniowe oraz długodojrzewające 
- Sery typu “Feta”
- Sery wędzone 
- Jogurty naturalne (przy neutropenii)

jaja:
- Gotowane na twardo
- Smażone na patelni – jajecznica, jaja sadzone
- Jajka w majonezie

Mięso i wędliny
Ryby i owoce morza

ZALECANE

Mięso:
- Chude gatunki mięs: cielęcina, królik, indyk, kurczak
- Mięso gotowane, duszone, bez panierki, pieczone w folii lub pergaminie

Ryby:
-Ryby chude i średnio tłuste (tj. mintaj, dorsz, morszczuk, pstrąg, szczupak, karp, karmazyn)
- Ryby duszone bez obsmażania na tłuszczu, pieczone w folii lub pergaminie

NIEZALECANE

Mięso:
- Wszystkie w większych ilościach, w szczególności mięsa tłuste: baranina, gęś, kaczka, jagnięcina, dziczyzna
- Podroby 
- Pasztety 
- Mięso peklowane
- Konserwy mięsne
- Mięso smażone i panierowane
- Parówki, kabanosy

Ryby:
- Ryby tłuste (tj. węgorz, łosoś, halibut)
- Ryby wędzone (np. makrela wędzona, łosoś wędzony)
- Konserwy rybne (np. tuńczyk w puszce)
- Śledzie z cebulą i śmietaną


Tłuszcze

ZALECANE

- Olej rzepakowy, słonecznikowy
- Masło naturalne 

NIEZALECANE

- Smalec
- Słonina
- Boczek
- Łój
- Twarde margaryny (z tłuszczów częściowo utwardzanych)

Warzywa

ZALECANE

- Ziemniaki (gotowane, puree)
- Marchew 
- Buraki 
- Seler 
- Kalafior 
- Brokuł
- Pomidory bez skóry
- Szpinak 

Przy obniżonej odporności nie zaleca się surowych owoców. 

NIEZALECANE

- Warzywa konserwowane octem, solone, smażone 
- Nasiona roślin strączkowych (soja, soczewica, fasola, groch, ciecierzyca) 
- Warzywa kapustne 
- Cebula
- Grzyby 

Owoce

ZALECANE

- Dojrzałe, soczyste, bez skórki i pestek
- Gotowane, przetarte w formie musów, przecierów
- Jabłka gotowane, pieczone
- Brzoskwinie 

Przy obniżonej odporności nie zaleca się surowych owoców. 

NIEZALECANE

- Wszystkie niedojrzałe owoce 
- Owoce suszone 
- Owoce z puszki, marynowane 
- Owoce cytrusowe
- Śliwki
- Gruszki 
- Winogrona
- Maliny
- Truskawki 

Przyprawy, sosy i dodatki

ZALECANE

- Pieprz
- Kminek
- Koperek
- Majeranek
- Sok z cytryny 
- Zielona pietruszka 

NIEZALECANE

- Ostre przyprawy: pieprz, chrzan, ostra papryka, czosnek, chili
- Ocet, musztarda, chrzan, magi
- Kostki bulionowe 
- Gotowe miksy przypraw np. jarzynka, vegeta z glutaminianem sodu

Napoje

ZALECANE

- Słaba herbata (czarna, owocowa)
- Słaba kawa 
- Kawa zbożowa 
- Kakao 
- Woda niegazowana 
- Soki owocowe i warzywne 

NIEZALECANE

- Mocna Kawa 
- Mocne kakao
- Napoje alkoholowe 
- Napoje gazowane 
- Napoje słodzone 

Desery

ZALECANE

- Kisiele z dozwolonych owoców
- Galaretki
- Mus z pieczonego jabłka
- Budynie mleczne
- Miód

NIEZALECANE

- Desery z niezalecanymi owocami
- Desery zawierające kremy
- Desery z czekoladą, kakao oraz zawartością orzechów
- Batony, chałwy

W jakich sytuacjach zgłosić się do lekarza

Każda osoba chorująca na nowotwór powinna być leczona przez odpowiedniego lekarza. 

W przypadku podejrzenia choroby nowotworowej należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza POZ. Szczególnie niepokojącymi objawami są: 

  • ogólne:
    • niezamierzona utrata masy ciała, zwłaszcza gdy wynosi >10% w ciągu 6 miesięcy;
    • gorączka;
    • nocne zlewne poty;
    • uogólniony świąd;
  • układ oddechowy:
    • kaszel >3 tygodni lub zmiana charakteru kaszlu przewlekłego;
    • krwioplucie;
    • przewlekająca się chrypka;
  • układ pokarmowy:
    • krew w stolcu;
    • przedłużające się zaparcie lub biegunka na zmianę z zaparciem;
    • ołówkowe (cienkie i długie stolce);
    • żółtaczka;
  • układ krwionośny i krwiotwórczy:
    • łatwe siniaczenie się;
    • nawracające infekcje;
    • anemia: bladość, łatwe męczenie się, kołatanie serca, tachykardia;
  • układ moczowo-płciowy:
    • krew w moczu, obecność skrzepów;
    • u kobiet: krwawienie między miesiączkami lub pomenopauzalne, krwawienie po stosunku płciowym, guz w jamie brzusznej;
    • mężczyźni: utrudnione oddawanie moczu, uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza, nokturia.

Należy zaznaczyć, że wiele nowotworów przebiega podstępnie i nie daje objawów na początkowym etapie choroby.

 Ważne jest regularne chodzenie do lekarza i wykonywanie badań kontrolnych oraz branie udziału w populacyjnych badaniach profilaktycznych w kierunku raka piersi, szyjki macicy, jelita grubego oraz raka płuc w populacji osób palących.

 

Jak przenieść teoretyczną wiedzę o zdrowych nawykach na praktyczne wybory i umiejętności? W tym właśnie pomóc ma portal WażnaDieta.pl - jedyne takie miejsce, w którym znajdziesz kompleksową wiedzę na temat świadomych wyborów żywieniowych, jednocześnie wspierających polskie rolnictwo i wybór ekologicznych produktów. 

 

Ważna Dieta powstała, aby pomóc Ci zadbać o zdrowie za pomocą najlepszej jakości polskich produktów. Na portalu znajdziesz wiele artykułów, z których dowiesz się, jak świadomie wybierać lokalne produkty spożywcze, w tym zdrowe mięso wieprzowe z hodowli ekologicznych, i dbać o zbilansowaną dietę, przeczytasz szereg zaleceń dotyczących diety w przypadku konkretnych jednostek chorobowych i zdobędziesz wiedzę, która pomoże Ci przeciwdziałać wystąpieniu chorób dietozależnych w Twoim życiu.