Nadczynność tarczycy (hipertyreoza) to jedna z częstszych chorób endokrynologicznych; częstość jej występowania wzrasta wraz z wiekiem i jest wyższa u kobiet [1]. W jej przebiegu stwierdza się nadmiar produkcji i wydzielania przez tarczycę hormonów – tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3) [1]. Ilość wydzielanych przez tarczycę hormonów znacznie przekracza zapotrzebowanie organizmu, wskutek czego dochodzi do pojawienia się szeregu objawów. W zależności od etiologii nadczynności tarczycy, stężenie TSH – hormonu tyreotropowego wydzielanego przez przysadkę, może być podwyższone lub obniżone [2] – są to informacje istotne w trakcie przeprowadzania szczegółowej diagnostyki mechanizmu, w jakim rozwinęła się hipertyreoza. Przyczyn nadczynności tarczycy może być wiele, jedną z najczęstszych jest choroba autoimmunologiczna (choroba Gravesa) [1].
Objawy nadprodukcji hormonów tarczycy i ich toksycznego wpływu na organizm:
- przyspieszenie i zaburzenia rytmu serca (np. migotanie przedsionków);
- utrata masy ciała (mimo normalnego lub nawet wzmożonego apetytu);
- drażliwość, niepokój, pobudzenie, trudności w skupieniu się;
- zmęczenie;
- nadmierna potliwość, nietolerancja ciepła;
- wypadanie włosów, cienkie, łamliwe paznokcie;
- częste wypróżnienia lub nawet biegunki;
- zaburzenia snu, bezsenność;
- objawy oczne (w przypadku autoimmunologicznej nadczynności tarczycy), m.in. zbaczanie gałek ocznych przy patrzeniu zbieżnym, rzadkie mruganie [1,2].
Choroba może również przebiegać bezobjawowo (jako subkliniczna nadczynność tarczycy) lub skąpoobjawowo [1]. U starszych osób może manifestować się jako zespół tarczycowo-sercowy – to nadczynność tarczycy, której jedynymi przejawami są objawy choroby wieńcowej, migotanie przedsionków czy niewydolność serca [2].
Sposoby kontrolowania choroby: leczenie i monitorowanie
Do rozpoznania nadczynności tarczycy konieczne jest stwierdzenie podwyższonego poziomu hormonów (TSH, T4 i/lub T3) w krwi pacjenta [1]. Celem leczenia nadczynności tarczycy jest normalizacja stężeń hormonów, co można osiągnąć poprzez:
- farmakoterapię – podawanie doustnych leków przeciwtarczycowych (tiamazol lub propylotiouracyl), pierwsze efekty leczenia są widoczne po 1-3 tygodniach; w przypadku zaburzeń rytmu serca może być wskazane także dołączenie beta-blokera;
- zastosowanie radiojodu (jodu promieniotwórczego 131I) – działanie promieniowania niszczy tkankę tarczycową;
- chirurgiczne usunięcie tarczycy – bezwzględnie wskazane w przypadku podejrzenia nowotworu złośliwego; do rozważenia w przypadku objawów uciskowych, dużego wola i dużych, autonomicznych guzków tarczycy [1,2].
Monitorowanie choroby:
- kontrola stężeń hormonów (TSH i fT4) w krwi pacjenta,
- w przypadku nadczynności na tle autoimmunologicznym – badanie przeciwciał przeciwtarczycowych.
Ze względu na związek nadczynności tarczycy z zaburzeniami funkcjonowania przewodu pokarmowego, należy zwrócić uwagę na ilość i rodzaj spożywanych pokarmów:
- należy zwiększyć kaloryczność posiłków (podaż energii powinna być o ok. 15-25%, a w przypadku znacznej nadczynności nawet o 50-80% większa),
- chorzy powinni spożywać więcej białka (ok. 110-130 g na dobę), wapnia, witaminy B1 oraz witamin antyoksydacyjnych (witaminy A, C, E),
- należy ograniczyć konsumpcję wysoko przetworzonej żywności, tłuszczów, a także napojów zawierających kofeinę,
- jeśli występują biegunki, zalecana jest dieta lekkostrawna [4].
Profilaktyka wtórna
Podstawą kontroli choroby jest normalizacja pracy tarczycy. Jeżeli wskutek leczenia dojdzie do niedoczynności tego gruczołu i tarczyca będzie wydzielać zbyt małe ilości hormonów, konieczne jest zastosowanie leczenia substytucyjnego hormonami tarczycy, np. lewotyroksyną [2]. Ważne jest dbanie o zdrowy styl życia, w tym stosowanie zbilansowanej diety [4], najlepiej opartej na lokalnych, ekologicznych produktach.
GRUPY PRODUKTÓW
Produkty zbożowe
ZALECANE
- pieczywo: razowe, pełnoziarniste, z mąki z pełnego przemiału, graham, z ziarnami, pestkami, nasionami, najlepiej pieczywo na zakwasie
- grube kasze: pęczak, gryczana, jęczmienna, jaglana
- drobne kasze: manna, krakowska, jęczmienna łamana w umiarkowanych ilościach (preferowane grube kasze)
- ryż biały, brązowy
- makarony: razowe, pełnoziarniste, pszenne gotowane al dente
- otręby: pszenne, owsiane, gryczane, jęczmienne
- płatki: owsiane górskie, pełnoziarniste, żytnie, gryczane, orkiszowe, kukurydziane bez dodatku cukru
- mąki: pełnoziarniste, razowe, o wysokim i średnim typie (pszenne, żytnie, orkiszowe, gryczane, owsiane)
NIEZALECANE
- pieczywo: jasne, z mąki pszennej, orkiszowej o niskim typie, tostowe, cukiernicze
- mieszanki muesli z cukrem, słodem jęczmiennym, syropem glukozowo-fruktozowym
- płatki śniadaniowe, owsiane błyskawiczne, ryżowe, dosładzane cukrem, miodem, syropem glukozowo-fruktozowym
- mąki: o niskim typie
- sucharki, pieczywo chrupkie, wafle ryżowe, kukurydziane
Mleko i produkty mleczne, jajka
ZALECANE
- kefiry, jogurty, maślanki naturalne, bez dodatku cukru
- mleko pasteryzowane, UHT, najlepiej o zawartości tłuszczu max. 2%
- sery twarogowe chude i półtłuste
- umiarkowane ilości sera żółtego
- sery kozie, owcze
- umiarkowane ilości serów pleśniowych
- jajka gotowane na miękko, pół twardo, twardo
- jajka w koszulkach, jajka sadzone, jajecznica, omlety
NIEZALECANE
- sery topione
- kefiry, jogurty, maślanki z dodatkiem cukru
- produkty bezlaktozowe jeśli nie stwierdzono nietolerancji laktozy
- jogurty owocowe, słodzone
- gotowe, sklepowe desery mleczne z cukrem, syropem glukozowo-fruktozowym
Mięso i wędliny
Ryby i owoce morza
ZALECANE
- mięso chude, zwłaszcza drobiowe (królik, kurczak, indyk), chuda wołowina, cielęcina, umiarkowane ilości wieprzowiny
- mięso pieczone, gotowane, duszone, bez panierki
- chude gatunki: dorsz, leszcz, sola, szczupak, pstrąg, halibut, miruna, mintaj
- tłuste ryby morskie: łosoś, śledź, tuńczyk, makrela (optymalnie raz na tydzień)
NIEZALECANE
- mięsa tłuste: baranina, gęś, kaczka, jagnięcina w dużych ilościach
- podroby
- pasztety
- mięso peklowane
- konserwy mięsne, mielonki
- mięso smażone i panierowane
- parówki, kabanosy
- mięsa wędzone
- duże ilości mięs grillowanych
- duże ilości ryb (ze względu na wysoką zawartość jodu) oraz algi, wodorosty morskie
Tłuszcze
ZALECANE
- masło prawdziwe
- margaryny miękkie wysokogatunkowe (bez kwasów tłuszczowych częściowo utwardzanych)
- oleje roślinne (olej rzepakowy)
NIEZALECANE
- smalec
- słonina
- boczek
- łój
- twarde margaryny (z tłuszczów częściowo utwardzanych)
Warzywa
ZALECANE
- wszystkie warzywa, zarówno świeże, jak również mrożone oraz po obróbce termicznej
- kiszonki (ogórki, kapusta kiszona)
- nasiona roślin strączkowych: świeże po odpowiednim namoczeniu i ugotowaniu, mrożone
- szczególnie polecane: brokuły, kalafiory, kapusty, jarmuż
Owoce
ZALECANE
- wszystkie owoce, zarówno świeże, jak i mrożone
NIEZALECANE
- owoce z puszki, w zalewie cukrowej
- soki, nektary, napoje owocowe
- dżemy, marmolady, konfitury z dodatkiem cukru
- suszone owoce w dużych ilościach
Orzechy i nasiona
ZALECANE
- wszystkie
- masło orzechowe 100%
NIEZALECANE
- orzeszki ziemne
Przyprawy, sosy i dodatki
ZALECANE
- świeże i suszone zioła
NIEZALECANE
- gotowe mieszanki przypraw z cukrem i/lub solą
Napoje
ZALECANE
- herbata niesłodzona
- kawa niesłodzona w ilości max 3 filiżanki dziennie
- kawa zbożowa i bezkofeinowa niesłodzona
- woda mineralna niskosodowa
- napoje roślinne bez dodatku cukru
NIEZALECANE
- alkohol
- soki, nektary, napoje owocowe
- słodkie napoje gazowane
Desery
ZALECANE
- kisiel, galaretka, budyń bez cukru
- gorzka czekolada
- domowe ciasta bez cukru
- guma do żucia bez cukru
NIEZALECANE
- sklepowe słodycze
- słone przekąski
W jakich sytuacjach zgłosić się do lekarza
Nadczynność tarczycy to choroba, która rozpoznana, zawsze powinna być leczona u lekarza. Groźnym powikłaniem nieleczonej nadczynności tarczycy może być przełom tarczycowy. Do pilnego zgłoszenia się do lekarza powinny skłaniać objawy, takie jak:
- objawy udaru,
- znaczne pogorszenie samopoczucia/nasilenie objawów nadczynności tarczycy podczas infekcji, po dużym urazie, intensywnym stresie lub w czasie ciąży,
- wysoka gorączka,
- wymioty, intensywne biegunki,
- podejrzenie zawału serca,
- objawowe zaburzenia rytmu serca,
- objawy niewydolności serca [1,2].
Jak przenieść teoretyczną wiedzę o zdrowych nawykach na praktyczne wybory i umiejętności? W tym właśnie pomóc ma portal WażnaDieta.pl - jedyne takie miejsce, w którym znajdziesz kompleksową wiedzę na temat świadomych wyborów żywieniowych, jednocześnie wspierających polskie rolnictwo i wybór ekologicznych produktów.
Ważna Dieta powstała, aby pomóc Ci zadbać o zdrowie za pomocą najlepszej jakości polskich produktów. Na portalu znajdziesz wiele artykułów, z których dowiesz się, jak świadomie wybierać lokalne produkty spożywcze, w tym zdrowe mięso wieprzowe z hodowli ekologicznych, i dbać o zbilansowaną dietę, przeczytasz szereg zaleceń dotyczących diety w przypadku konkretnych jednostek chorobowych i zdobędziesz wiedzę, która pomoże Ci przeciwdziałać wystąpieniu chorób dietozależnych w Twoim życiu.
Lista zaleceń
