Celiakia

Celiakia, czyli inaczej choroba trzewna, to choroba autoimmunologiczna wiążąca się z trwałą nietolerancją glutenu (umowna nazwa składników białka zawartego w niektórych zbożach). Spożywanie glutenu przez osobę nadwrażliwą powoduje uszkodzenie, a następnie zanik kosmków jelitowych niezbędnych do wchłaniania substancji odżywczych z pokarmu. W konsekwencji choroba prowadzi do zaburzeń wchłaniania, niedoborów oraz do niedożywienia. Do klasycznych objawów celiakii należą ból brzucha, spadek masy ciała, niedokrwistość, biegunki tłuszczowe, wzdęcia, zaburzenia rozwoju u dzieci. Choroba może także objawiać się nawracającymi aftami w jamie ustnej, opryszczkowym zapaleniem skóry (choroba Duhringa), zaburzeniami neurologicznymi, psychiatrycznymi, ze strony układu ruchu czy rozrodczego, chociaż bywa także bezobjawowa. Celiakię zawsze należy różnicować z alergią na pszenicę oraz nieceliakalną alergią na gluten. Rozpoznanie choroby polega nie tylko na uzyskaniu dodatnich wyników badania serologicznego, ale także na stwierdzeniu typowych zmian w próbkach pobranych endoskopowo.

Sposoby kontrolowania choroby: leczenie i monitorowanie 

  • Jedyną skuteczną metodą leczenia jest całkowita dożywotnia dieta bezglutenowa - wyeliminowanie pszenicy, żyta, jęczmienia, pszenżyta, orkiszu i owsa, który często w wyniku obróbki jest zanieczyszczony glutenem.
  • Większość producentów umieszcza na produkcie informacje o zawartości glutenu - produkty bezglutenowe oznaczone są symbolem przekreślonego kłosa.
  • Celem oceny przestrzegania diety można wykonać badania serologiczne: autoprzeciwciał przeciwendomyzjalnych i przeciw transglutaminazie tkankowej.

 

Profilaktyka wtórna

  • Całkowita eliminacja glutenu w diecie.
  • Wskazana bywa suplementacja żelaza, kwasu foliowego, wapnia i witaminy B12 w przypadku wystąpienia niedoborów. 
GRUPY PRODUKTÓW

Produkty zbożowe

ZALECANE

- Mąki: mąka kukurydziana, kasza kukurydziana, skrobia kukurydziana, mąka ryżowa, mączka ziemniaczana, mąka jaglana, mąka kokosowa

- Kasze: kasza jaglana (z prosa), kasza  gryczana

- Ryż biały, kleiki ryżowe, skrobia     ryżowa

- Makarony bezglutenowe

- Ziemniaki

- Pieczywo bezglutenowe

- Ciasta: biszkoptowe, ciasta drożdżowe, kruche, herbatniki, wafle, krakersy, chrupki (przygotowane z wyżej wymienionych mąk), popcorn (kukurydza prażona)

- Płatki jaglane, płatki gryczane, płatki ryżowe

NIEZALECANE

- Mąki: mąka pszenna, mąka żytnia, mąki pełnoziarniste

- Kasze: kasza manna, jęczmienna, mazurska, perłowa, pęczak

- Makarony z wyżej wymienionych mąk

- Pieczywo: chleby pszenne, żytnie, orkiszowe, pełnoziarniste, ciasta, sucharki, biszkopty,

- Płatki owsiane, orkiszowe, otręby pszenne

Mleko i produkty mleczne, jajka

ZALECANE

- Mleko o obniżonej zawartości tłuszczu do 2%

- Produkty mleczne: naturalne jogurty, kefiry, maślanki, mleko zsiadłe

- Sery twarogowe chude i półtłuste

- Sery homogenizowane półtłuste

- Śmietany do 18%

- Jaja (w ograniczonych ilościach) 

NIEZALECANE

- Mleko pełnotłuste powyżej 2%,
mleko skondensowane, mleko w tubce, mleko w proszku, śmietanka do kawy, zabielacze do kawy

- Owocowe jogurty, kefiry, maślanki

- Sery twarogowe tłuste

- Serki homogenizowane tłuste

- Śmietany powyżej 18%

- Sery żółte i topione 

Mięso i wędliny
Ryby i owoce morza

ZALECANE

- Chude mięso: wieprzowina (schab, polędwica, szynka), kurczak, indyk bez skóry, cielęcina, chuda wołowina

- Chude wędliny: wędliny wieprzowe, wołowe, drobiowe, gotowane

- Ryby: dorsz, sola, morszczuk, tuńczyk, sandacz, leszcz, szczupak, okoń

NIEZALECANE

- Tłuste mięsa: baranina, gęś, kaczka

- Tłuste wędliny, konserwy mięsne, wędliny podrobowe, pasztety, podroby, kiełbasy, salami, parówki

- Ryby wędzone, śledzie i ryby solone, konserwy rybne

- Owoce morza w formie przetworzonej (marynowane, w słonej zaprawie) 

Tłuszcze

ZALECANE

- Olej rzepakowy, olej słonecznikowy,
z pestek winogron

- Margaryny w kubeczkach
wzbogacone w sterole roślinne

NIEZALECANE

- Olej kokosowy

- Margaryny twarde, masła
z dodatkiem soli

Warzywa

ZALECANE

- Dynia, seler naciowy, pietruszka, por, szpinak, szparagi, brokuły, kalafior, kalarepka, kabaczek, cukinia, bakłażan, kapusta biała, czerwona, włoska, brukselka, pomidory, ogórki zielone, rzodkiewka, papryka, sałata, sałata rzymska, cykoria, rukola, roszponka, fasolka szparagowa, grzyby, buraki, marchew, seler, pietruszka (korzeń), groch, fasola, soczewica, bób

NIEZALECANE

Owoce

ZALECANE

- Jabłka, gruszki, polskie mini kiwi, czereśnie, wiśnie, poziomka, porzeczka, agrest, róża, rokitnik, borówki, maliny, jeżyny, czarne jagody, czarny bez, truskawki

NIEZALECANE

- Owoce w puszkach, owoce
  w syropach 

Orzechy i nasiona

ZALECANE

- Orzechy bez dodatku soli: arachidowe, włoskie, laskowe, pistacje, nerkowce, migdały, (w umiarkowanych ilościach)
Nasiona: dyni, słonecznika, sezamu

NIEZALECANE

 - Orzechy solone, orzechy w panierce, orzechy w przyprawach, orzechy
 i nasiona w karmelu i miodzie 

Przyprawy, sosy i dodatki

ZALECANE

- Przyprawy jednoskładnikowe:
przyprawy ziołowe (majeranek, tymianek, oregano, bazylia, zioła prowansalskie), pieprz ziołowy
i naturalny, mięta, melisa, tymianek, rozmaryn, natka pietruszki, koperek, lubczyk, szafran, sól magnezowa
i potasowa (należy ograniczyć sól
w diecie)

- Sok z cytryny, sosy samodzielne przyrządzanie, dżemy niskosłodzone

- Do słodzenia : ksylitol, erytrol, stewia

NIEZALECANE

- Mieszanki przypraw np. “Jarzynka”, “Vegeta”, “Kucharek”, sól kuchenna

- Sosy sojowe (zawierają zwykle pszenicę), buliony, ketchupy, aromaty spożywcze, zupy na zakwasie żytnim (np. żurek)

- Ketchup, musztarda, majonez, ocet, maggi, sos sojowy, gotowe dressingi
i sosy, dżemy słodzone

- Do słodzenia: cukier biały, cukier trzcinowy, miód

Napoje

ZALECANE

- Woda niegazowana/gazowana, słaba herbata bez cukru, herbaty ziołowe

NIEZALECANE

 - Soki owocowe, soki warzywne, nektary, napoje gazowane, napoje energetyczne, napoje mleczne słodzone, mocna kawa i herbata 

W jakich sytuacjach zgłosić się do lekarza

Do lekarza zgłoś się niezwłocznie w przypadku wystąpienia:

  • bólów brzucha wybudzających w nocy,
  • pojawienia się krwi w stolcu,
  • osłabienia mięśniowego, drżenia mięśniowego,
  • niekontrolowanej utraty masa ciała.