Zdrowa mama - dieta podczas laktacji

Wyłączne karmienie piersią jest zalecanym i optymalnym sposobem żywienia niemowlęcia w pierwszym półroczu życia. Następnie należy wprowadzać pokarmy uzupełniające, dalej karmiąc piersią tak długo, jak odpowiada to mamie i dziecku [1]. Nie ma sztywnych zaleceń, jak długo powinno karmić piersią, sugeruje się jednak, że nie krócej niż 12 miesięcy [2].

Wokół diety matki karmiącej narosło wiele mitów, wiele z nich jednak nie znajduje potwierdzenia w badaniach naukowych. Obecnie uważa się, że żywienie w tym okresie życia nie różni się zdecydowanie od zaleceń zbilansowanej i zróżnicowanej diety dla populacji ogólnej, z uwzględnieniem zwiększonego zapotrzebowania na niektóre składniki odżywcze [2].

Co znajduje się w mleku kobiecym?

Skład pokarmu zmienia się w czasie i dostosowuje do aktualnych potrzeb dziecka. Mleko kobiece zawiera w sobie [2]:

• wodę;
• białka - łatwo trawione i wchłaniane;
• węglowodany - głównie laktoza, stanowiąca podstawowe źródło energii;
• tłuszcze - w tym istotne dla rozwoju mózgu i wzroku nienasycone kwasy omega-3;
• substancje wzmacniające odporność dziecka - m.in. przeciwciała;
• składniki mineralne - wapń, żelazo;
• witaminy - A, C i E;
• modulatory wzrostu.

Warto zwrócić uwagę, że u niemowlęcia należy dodatkowo suplementować witaminę D i, w niektórych przypadkach, witaminę K lub żelazo [2].

Korzyści dla dziecka i dla mamy

Karmienie piersią niesie ze sobą szereg korzyści. Jak wcześniej wspomniano, mleko matki spełnia zapotrzebowanie dziecka na składniki odżywcze i wpływa pozytywnie na jego odporność [2]. Udowodniono, że karmienie piersią zmniejsza ryzyko chorób infekcyjnych przewodu pokarmowego, układu oddechowego, zapalenia ucha środkowego do 2. r.ż., wady zgryzu, prawdopodobnie również związane jest z mniejszym ryzykiem otyłości i cukrzycy typu 2 w przyszłości [3]. Z kolei dla mamy karmienie piersią oznacza zmniejszenie ryzyka krwawienia poporodowego, łatwiejszy powrót do formy sprzed ciąży (szybsze obkurczenie macicy, zmniejszenie masy ciała, remineralizacja kości) oraz zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka jajników i raka piersi w okresie pomenopauzalnym [2]. Karmienie piersią jest wygodniejsze niż karmienie butelką - pokarm jest zawsze “pod ręką” i nie wymaga sterylizacji naczyń czy innych przygotowań [2].

Jak powinna wyglądać dieta mamy karmiącej?

W czasie laktacji zwiększa się zapotrzebowanie energetyczne mamy o ok. 500 kcal/dobę. Całkowite zapotrzebowanie na energię wynika m.in. z wieku, masy ciała i aktywności fizycznej i wynosi ok. 2300-3200 kcal/dobę [2].

Podobnie jak w przypadku populacji ogólnej, podstawę diety powinny stanowić warzywa i owoce oraz produkty zbożowe, przede wszystkim pełnoziarniste, a także półtłuste produkty mleczne. Należy zadbać o dostarczanie ok. 1,45 g białka na kg masy ciała na dobę [4]. Orzechy i nasiona oraz oleje roślinne stanowią wskazane uzupełnienie diety [2].

Staraj się ograniczyć cukry proste, sól kuchenną, kwasy tłuszczowe trans, unikać ryb kumulujących rtęć i wysokoprzetworzonych produktów. Spożycie alkoholu nie jest zalecane, jednak dopuszczalne jest okazjonalne wypicie umiarkowanej ilości alkoholu, pod warunkiem, że nie będzie się karmić piersią w ciągu następnych 2 godzin. Kategorycznie należy unikać czynnego i biernego palenia oraz narkotyków [4].

Pamiętaj o odpowiednim nawodnieniu - głównie w postaci wody mineralnej lub źródlanej, ok. 2,7 litra dziennie. Dopuszczalne są 1-2 filiżanki kawy lub kilka kubków herbaty dziennie [2].

O jakie składniki należy szczególnie zadbać?

• Wapń. W okresie laktacji zapotrzebowanie na wapń jest zwiększone i wynosi ok. 1000-1300 mg/dobę. Głównym źródłem wapnia są mleko i produkty mleczne oraz ciemnozielone warzywa, rośliny strączkowe, orzechy, suszone owoce. Jeżeli mama nie jest w stanie zapewnić odpowiedniej podaży wapnia w diecie, np. z powodu nietolerancji laktozy albo alergii na białka mleka krowiego, wskazane jest włączenie suplementacji [1].
• Witamina D. Chociaż produkty takie jak węgorz, łosoś dziki, śledź, w znacznie mniejszym stopniu żółtko jaja, ser żółty, mleko, niektóre grzyby zawierają witaminę D, to głównym jej źródłem jest synteza skórna, która w okresie jesienno-zimowym jest niewystarczająca. Wskazane jest oznaczenie poziomu 25(OH)D we krwi w celu ustalenia dawki cholekalcyferolu. Jeżeli nie jest to możliwe, należy stosować dawkę 2000 IU/dobę [5].
• Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3. Poziom kwasu dokozaheksaenowego (DHA) w mleku zależy od jego podaży w diecie matki. Minimum 1-2 razy w tygodniu na talerzu mamy karmiącej powinny pojawić się tłuste ryby morskie, tj. łosoś, makrela, śledź, mintaj. Alternatywą jest suplementacja DHA, w dawce 400-600 mg/dobę w przypadku małego spożycia ryb [1,2].

Kiedy wskazane jest zastosowanie diety eliminacyjnej?

Stosowane kiedyś zalecenia aby mama w trakcie laktacji unikała produktów potencjalnie alergizujących czy wzdymających nie znajdują potwierdzenia w badaniach naukowych. Nie stwierdzono, aby profilaktyczne stosowanie diety eliminacyjnej u matki zmniejszało ryzyko wystąpienia alergii czy kolki u dziecka [1,2]. Co więcej, wykluczenie części produktów, np. nabiału, stwarza ryzyko wystąpienia niedoborów. Jeżeli wystąpią objawy sugerujące alergię pokarmową, np. krew w stolcu, zmiany skórne, biegunka, wymioty, brak przyrostu masy ciała, należy skonsultować się z lekarzem, który może zalecić przejściowe wykluczenie pojedynczego produktu i obserwację, czy spowodowało to złagodzenie lub ustąpienie objawów alergii [2].

Czy produkty ziołowe mogą wspomagać laktację?

Zawsze w przypadku problemów z karmieniem piersią pierwszym krokiem powinna być ocena wskaźników efektywnego karmienia oraz korekta postępowania, w tym techniki ssania. W zaburzeniach laktacji może być potrzebna ocena lekarza, czy istnieją medyczne przyczyny zaburzeń laktacji. Dopiero wtedy można spróbować zastosować ziołowe produkty wspomagające laktację, takie jak kozieradka, niepokalanek mnisi, drapacz/bernardynek lekarski, koper włoski, szparag lekarski. Należy jednak wziąć pod uwagę, że brakuje jednoznacznych dowodów na potwierdzenie działania tego typu preparatów, szczególnie wieloskładnikowych, oraz na ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Inną grupą substancji, która na podłożu komórkowym wykazuje działanie laktogenne, są polisacharydy słodu jęczmiennego. Cechują się one korzystnym profilem bezpieczeństwa, natomiast wymagają dalszych badań klinicznych [1].

Zasady diety kobiet podczas karmienia piersią są oparte na piramidzie zdrowego żywienia - zróżnicowana i zbilansowana dieta służy mamie i dziecku.

Referencje

1. M. Borszewska-Kormacka M. et al. Stanowisko grupy ekspertów w sprawie zaleceń żywieniowych dla kobiet w okresie laktacji. Stand Med Pediatr 2013; 10: 265-279.
2. Aldona Mikulska et al. Poradnik karmienia piersią. PZWL Warszawa 2021.
3. Hanna Szajewska et al. Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne/Pediatria 2021;18: 805-822.
4. Ewa Ehmke. Co może jeść kobieta karmiąca? Wszystko! https://ncez.pzh.gov.pl/dzieci-i-mlodziez/co-moze-jesc-kobieta-karmiaca-wszystko/
5. A. Rusińska et al. Zasady suplementacji i leczenia witaminą D - nowelizacja 2018. Postępy neonatologii 2018; 24(1): 1-24.