Otyłość w Polsce - statystyki

Zgodnie z definicją WHO, otyłość i nadwaga to nieprawidłowe lub nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej, które negatywnie wpływają na zdrowie [1]. Obecnie mówi się o epidemii otyłości, która dotyka zarówno dorosłych, jak i dzieci. Dotyczy ona także milionów Polaków, a jej rozpowszechnienie w populacji rośnie z roku na rok. 

Diagnoza otyłości

W diagnostyce otyłości ważną rolę odgrywa BMI, czyli wskaźnik masy ciała. Określa on stosunek masy ciała do wzrostu, a wylicza się go według wzoru: masa ciała w kilogramach podzielona na wzrost w metrach do potęgi drugiej (kg/m2).

U osób dorosłych na podstawie BMI można rozpoznać:

• nadwagę, gdy BMI wynosi 25-29,9 kg/m2,
• otyłość, gdy BMI wynosi 30 kg/m2 i więcej, w tym:
  • otyłość I stopnia: 30–34,9 kg/m2,
  • otyłość II stopnia: 35–39,9 kg/m2,
  • otyłość III stopnia: ≥40 kg/m2.

Warto zaznaczyć, że BMI nie jest miarodajne w ocenie m.in. osób wybitnie atletycznych (zwiększona masa mięśniowa), z masywnymi obrzękami (kumulacja wody w organizmie) ani kobiet w ciąży. Nie bierze też pod uwagę dystrybucji oraz obfitości tkanki tłuszczowej, dlatego warto dodatkowo regularnie wykonywać pomiary obwodu talii, również u osób z prawidłowym BMI. Pozwala on ocenić trzewną dystrybucję tkanki tłuszczowej wiążącą się z podwyższonym ryzykiem rozwoju powikłań otyłości [2]. Otyłość trzewną u Europejczyków można rozpoznać, jeżeli ten pomiar wynosi:

• u mężczyzn ≥94 cm,
• u kobiet ≥80 cm [3].

U dzieci nadwaga i otyłość diagnozowana jest przy użyciu siatek centylowych, w odniesieniu do wartości należnych dla ich wieku i płci. 

Przyczyny otyłości

Otyłość jest chorobą wieloczynnikową, jednak jej podstawową przyczyną jest zaburzenie równowagi między podażą i wykorzystywaniem energii. Pierwszorzędną rolę odgrywa niezbilansowana, zbyt wysokoenergetyczna dieta oraz niedobór aktywności fizycznej. Może to być związane ze stylem życia, jednak nie sposób ignorować wpływu zmian cywilizacyjnych, które sprzyjają dodatniemu bilansowi energetycznemu. Należą do nich m.in. szeroki dostęp do środków transportu, rosnące rozpowszechnienie pracy biurowej, zmniejszające się obszary zielone, dostępność urządzeń elektronicznych czy szeroka podaż wysoko przetworzonych, wysokokalorycznych produktów żywnościowych bogatych w cukry proste, tłuszcze nasycone oraz sól. Ważną rolę pełnią też czynniki psychologiczne, a patologiczne wzorce dietetyczne mogą być sposobem radzenia sobie z negatywnymi emocjami, stresem lub traumatycznymi wydarzeniami. Osoby z otyłością mogą też zmagać się z zaburzeniami odżywiania. Psychologiczny aspekt otyłości często stanowi przeszkodę w skutecznej walce z chorobą i warto jest sięgać po profesjonalną pomoc psychologa lub psychiatry. W powstaniu otyłości mogą też brać udział czynniki genetyczne, jednak rodzinne występowanie choroby jest raczej związane z podobnym stylem życia niż dziedziną predyspozycją do tycia. W rzadkich przypadkach do rozwoju otyłości przyczyniają się choroby, m.in. endokrynologiczne, neurologiczne i genetyczne lub stosowanie niektórych grup leków, m.in. glikokortykosteroidów, leków psychotropowych i beta-antagonistów [2].

Otyłość na świecie

Zgodnie z danymi WHO liczba osób ze zdiagnozowaną otyłością potroiła się od 1975 r. - w 2016 ponad 1,9 miliarda dorosłych (39% populacji świata w tym przedziale wiekowym) miało nadwagę, w tym 650 milionów (13%) było otyłych. W tym samym roku ponad 340 milionów dzieci w wieku 5-19 lat miało nadwagę lub otyłość, a w 2020 r. oceniono, że 39 milionów dzieci poniżej 5 roku życia jest otyłych [1].

Otyłość w Polsce

Nadwaga i otyłość wśród dorosłych

W Polsce statystyki również wykazują, jak dużym problemem staje się otyłość. Z danych z 2020 roku wynika, że nadwaga dotyczy 54,4% Polaków (64,2% mężczyzn i 45,5% kobiet). W wieku 20-44 lata nadwaga dotyczy ponad dwukrotnie częściej mężczyzn niż kobiet (kolejno 58,5% i 28,5%), a w starszych grupach wiekowych różnice między płciami są mniejsze. Odsetek osób o nieprawidłowo wysokiej masie ciała wzrasta znacznie po 45. roku życia, co jest szczególnie wyraźne u kobiet. Z kolei na otyłość choruje ok. 10,0% Polaków (12,3% mężczyzn i 7,8% kobiet). Dla obu płci odsetek osób o zbyt wysokiej masie ciała wzrasta w grupach wiekowych powyżej 45 lat, szczególnie silnie wśród kobiet. U mężczyzn w średnim i starszym wieku utrzymuje się on na zbliżonym poziomie (około 70%). Różnice między mieszkańcami miast i wsi są niewielkie w przypadku nadwagi, jednak otyłość w przypadku kobiet występuje znacznie częściej wśród mieszkanek wsi w porównaniu z mieszkankami miast (11% vs 6%) [4]. 

Nadmierna masa ciała u dzieci

Wśród dzieci zbyt duża masa ciała również jest rosnącym problemem. W 2018 r. rozpowszechnienie nadwagi wśród uczniów w wieku 11-16 lat wynosiło 16,5% i było wyższe w porównaniu z rokiem 2014 o prawie 2 punkty procentowe. Zmiana jest bardziej widoczna u chłopców niż u dziewczynek [5]. 

Wpływ pandemii na masę ciała Polaków

Należy też zwrócić uwagę, że od wiosny do jesieni 2020 roku, czyli w okresie najbardziej restrykcyjnych obostrzeń, aż 41,2% Polaków powyżej 20 r.ż. zauważyło zmianę masy ciała (28% mężczyzn i 29% kobiet). Zwiększenie masy ciała dotyczyło 28,3% badanych, najczęściej mężczyzn w wieku 20-44, a tycie wśród kobiet było najczęściej obserwowane w grupie wiekowej 45-64 lat. Z kolei spadek masy ciała dotyczył tylko 13% Polaków, głównie u osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym [4]. 

Konsekwencje zdrowotne

Wpływ nadwagi i otyłości na zdrowie jest ogromny. Nadmierna masa ciała jest trzecim najważniejszym czynnikiem ryzyka obciążenia chorobami i odpowiada za utratę średnio 12,4% lat przeżytych w zdrowiu (wśród mężczyzn - 12,1%, wśród kobiet - 12,6%). Z kolei w odniesieniu do umieralności jest piątym z czynników ryzyka, odpowiedzialnym za 14,2% zgonów (13,1% mężczyzn i 15,3% kobiet) [4]. Jakie powikłania nadwagi i otyłości są odpowiedzialne za znaczną umieralność chorych?

Negatywne skutki zdrowotne

Nadwaga i otyłość mają bardzo poważne negatywne skutki dla zdrowia i mogą powodować wiele groźnych powikłań, z których najważniejsze są:

• cukrzyca i stany przedcukrzycowe,
• nadciśnienie tętnicze
• zawał serca i choroba wieńcowa,
• udar mózgu,
• nowotwory, m.in. piersi, trzonu macicy, jelita grubego,
• refluks żołądkowo-przełykowy,
• kamica pęcherzyka żółciowego,
• stłuszczeniowa choroba wątroby,
• choroba zwyrodnieniowa stawów (kolanowych, biodrowych i kręgosłupa),
• zespół bezdechu sennego,
• wysiłkowe nietrzymanie moczu [2].

Jak walczyć z epidemią otyłości?

Nadwaga i otyłość są chorobami, którym można zapobiegać oraz je leczyć. Najważniejsze w walce z otyłością jest wprowadzenie zmian w diecie oraz utrzymywanie regularnej aktywności fizycznej. W przypadku diety ważne jest dostosowanie jej do indywidualnych potrzeb energetycznych oraz zachowanie właściwego składu jakościowego. Wiedza o prawidłowym żywieniu powinna być ogólnodostępna, a edukację i kształtowanie prawidłowych wzorców żywieniowych warto byłoby zaczynać już w młodym wieku. U osób z rozpoznaną otyłością i nadwagą należy dążyć do normalizacji masy ciała oraz zapewnić wsparcie dietetyczne oraz psychologiczne. Te osoby należy też monitorować w kierunku powikłań otyłości i nadwagi, a w razie ich wystąpienia wdrożyć odpowiednie leczenie [2].

Ważna Dieta powstała, aby pomóc Ci zadbać o zdrowie za pomocą najlepszej jakości polskich produktów. Na portalu znajdziesz wiele artykułów, z których dowiesz się, jak świadomie wybierać produkty spożywcze i dbać o zbilansowaną dietę, przeczytasz szereg zaleceń dotyczących diety w przypadku konkretnych jednostek chorobowych i zdobędziesz wiedzę, która pomoże Ci przeciwdziałać wystąpieniu chorób dietozależnych, w tym otyłości, w Twoim życiu.

Referencje:

1. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight (ostatni dostęp: 15.12.2021)
2. Interna Szczeklika 2020/21. Medycyna Praktyczna, Kraków 2020.
3. Alberti, K G M M et al. “Metabolic syndrome--a new world-wide definition. A Consensus Statement from the International Diabetes Federation.” Diabetic medicine: a journal of the British Diabetic Association vol. 23,5 (2006): 469-80.
4. Red. Wojtyniak B., Goryński P., Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania 2020, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny, Warszawa, 2020.
5. Red.: Mazur J, Małkowska-Szkutnik A, Zdrowie uczniów w 2018 roku na tle nowego modelu badań HBSC. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa, 2018.