Suplementy diety - co EBM mówi o ich stosowaniu?

Jak wynika z najnowszych badań PMR, w ubiegłym roku wydatki Polaków na suplementy diety oraz dietetyczne środki spożywcze w aptekach i poza nimi wyniosły 5,85 mld zł [1]. Dlaczego mieszkańcy Polski tak dużo pieniędzy wydają na suplementy diety? Czym one właściwie są i czy można je jakoś zastąpić? Czy doniesienia naukowe zalecają intensywną suplementację? O tym wszystkim przeczytasz w naszym dzisiejszym artykule. 

Lek a suplement diety - na czym polega różnica?

Aby w sposób świadomy podjąć decyzję co do słuszności i potrzeby stosowania suplementów diety, warto wiedzieć, czym suplement diety w ogóle jest. Jaka jest różnica między lekiem, który możesz kupić w aptece, a suplementem diety, który stoi na tym samym regale? 

Suplement diety jest środkiem spożywczym, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety. To produkt będący skoncentrowanym źródłem witamin, składników mineralnych lub innych substancji, które wykazują efekt odżywczy lub inny efekt fizjologiczny [2]. Przede wszystkim, suplement diety nie jest lekiem.

Natomiast lek (substancja lecznicza) to każda substancja o odpowiednim składzie i działaniu, przyjmowana w celu osiągnięcia pożądanego efektu terapeutycznego lub zapobiegania chorobie. Lek modyfikuje procesy fizjologiczne - hamując przyczyny lub objawy choroby i zapobiegając jej rozwojowi [3]. 

Najważniejsze różnice między suplementem diety a lekiem tkwią w procedurze ich dopuszczenia do sprzedaży. Lek podlega kompleksowej, długotrwałej weryfikacji i musi przejść szereg testów klinicznych. Co istotne, jest stale sprawdzany pod kątem składu i działania, aby jego stosowanie było bezpieczne. 

Suplement diety przed wprowadzeniem na rynek nie musi przechodzić tak skomplikowanego procesu. To po prostu rodzaj żywności o skoncentrowanym składzie, który stanowi uzupełnienie diety. Nie jest ani zamiennikiem, ani substancją, która zmienia działanie procesów w organizmie. Co o słuszności stosowania suplementów mówią doniesienia naukowe? Czy są one niezbędne w celu zapewnienia zbilansowanej diety? 

Nauka o suplementach diety 

Podstawowym wyzwaniem w każdej dyskusji naukowej na temat suplementów diety jest brak konsensusu co do tego, w jaki sposób definiować tę kategorię. Naukowcy zajmujący się regulacjami prawnymi chcą chronić konsumentów przed możliwymi działaniami niepożądanymi suplementów. Starają się również zapewnić im możliwość dokonywania świadomych wyborów co do używanych produktów. Niestety, systemy regulacyjne znacznie się różnią w zależności od kraju, a zysk związany ze sprzedażą suplementów sprawia, że ujednolicenie procesu dopuszczenia suplementów do obrotu staje się coraz trudniejsze [4]. 

Oprócz obaw związanych z jakością produkcji - która nie podlega tak surowym restrykcjom, jak tworzenie leków - bezpieczeństwo suplementów diety zależy w dużej mierze od ich dawki. Są one dostępne bez recepty, ich stosowanie nie wymaga wizyty u lekarza, a ich nieumiejętna suplementacja może prowadzić do nietrafionego lub niepotrzebnego dostarczania konkretnych związków do organizmu. W specyficznych przypadkach takie działanie może być szkodliwe. Na przykład pacjenci dializowani, którzy przewlekle otrzymują bardzo duże dawki wapnia i aktywnej postaci witaminy D (której zażywanie jest stawiane jako wzór “dobrej” suplementacji), mogą przekroczyć górny tolerowany poziom (UL) i odczuć niekorzystny wpływ tego suplementu diety na zdrowie [4]. 

Suplement diety a redukcja masy ciała 

Jedną z podstawowych sytuacji, zaraz po “budowaniu odporności”, w której konsumenci sięgają po suplementy, jest obiecywana przez producentów redukcja masy ciała. Istnieje szereg publikacji, które starają się udowodnić potrzebę stosowania suplementów diety w okresie odchudzania, a dane z opublikowanych badań, przeglądów systematycznych i metaanaliz są często zachęcające. Dostarczają jednak mało przekonujących dowodów na to, że suplementy diety w jakikolwiek konkretny sposób wpływają na zmniejszenie masy ciała [5]. Podstawową i jedyną skuteczną metodą redukcji masy ciała dla osób ogólnie zdrowych pozostaje wygenerowanie ujemnego bilansu kalorycznego, a suplement diety, niestety, go nie stworzy. 

Suplementy diety w trosce o włosy, skórę i paznokcie 

Według raportu Goldstein Research, w 2016 roku światowy rynek suplementów diety dla przemysłu kosmetycznego wyceniano na około 3,5 miliarda dolarów, a do końca 2024 roku ma on przynieść 6,8 miliarda dolarów zysku [6]. Suplementy diety w szeroko rozumianej kosmetologii są niezwykle popularne, niestety wielu konsumentów przeszacowuje wpływ tych preparatów na kondycję swojego ciała. Niektóre suplementy w odpowiedniej dawce, zastosowane w odpowiedniej populacji, rzeczywiście mogą być korzystne. Niestety, rzetelne dowody naukowe dotyczące większości suplementów diety są skąpe. Łatwiej znaleźć dowody na szkodliwość niektórych suplementów diety niż dobrze udokumentowane dowody na korzyści wynikające z ich stosowania [7]. 

Czy suplementy diety są w ogóle potrzebne, a ich stosowanie dobre dla zdrowia? 

Czy istnieją suplementy diety, o których powinno się pamiętać?

W medycynie nie ma prostych odpowiedzi. Celem suplementów diety jest uzupełnienie normalnej i zbilansowanej diety. Nie będzie więc nadużyciem stwierdzenie, że o ile nie cierpisz na żadne choroby przewlekłe, odżywiasz się zdrowo oraz dbasz o odpowiednią podaż makro- i mikroelementów w diecie, suplementy diety nie będą Ci potrzebne do zapewnienia organizmowi równowagi. 

Żeby suplement diety spełniał swoje zadanie, przyjmująca je osoba musi rzeczywiście cierpieć na niedobory składników zawartych w konkretnym preparacie. Czy jest więc sens zażywania suplementów diety bez wiedzy o indywidualnym zapotrzebowaniu na te związki? Reklamy suplementów diety przekonują, że ich zażywanie jest niezbędne, ale można sprawdzić to tylko w jeden sposób - kontaktując się ze specjalistą.

Jeśli po kontakcie z lekarzem/lekarką lub dietetykiem/dietetyczką okaże się, że suplementacja jest konieczna, warto pamiętać o złotych zasadach wybierania preparatów, które będzie się stosowało. 

Jak wybrać dobry suplement diety?

1. Jeśli istnieją dwa preparaty o takim samym deklarowanym składzie, ale jeden jest lekiem, a drugi suplementem diety - zawsze wybieraj lek. Dzięki temu masz pewność, że stosowany przez Ciebie preparat przeszedł szereg badań i musi stale przechodzić nowe.
2. Wybieraj tylko suplementy diety, które dotyczą konkretnego niedoboru, unikaj preparatów wielowitaminowych. Więcej nie znaczy lepiej. Jeśli określono niedobór jednego składnika, przyjmowanie wielu innych może doprowadzić do ich przedawkowania. Sekret tkwi w prostocie i celowanej terapii.
3. Stawiaj na zaufanych producentów. Nie kupuj suplementów diety na stoiskach zielarskich nieznanego pochodzenia czy na stronie internetowej, którą pierwszy raz widzisz.
4. Kupuj tylko to, czego potrzebujesz. Nie od dzisiaj wiadomo, że reklama jest dźwignią handlu. Oferty handlowe mają to do siebie, że są skierowane przede wszystkim na sprzedaż. Zawsze przed wizytą w aptece zastanów się, czego konkretnie potrzebujesz. Pamiętaj, że niedobory należy uzupełniać, ale tylko wiedząc, czy w ogóle występują.

A gdyby można było zamienić suplement diety na zdrowsze rozwiązanie? 

Od samego początku staramy się zwrócić szczególną uwagę na konkretny aspekt suplementów diety - używania ich jako uzupełnienia zdrowej i zbilansowanej diety. Preparaty te nie musiałyby istnieć, gdyby dieta każdego człowieka była układana świadomie oraz bogata w makro- i mikroelementy pochodzące z pokarmów ekologicznych, lokalnych. Jeśli z tego artykułu miałbyś/abyś zapamiętać tylko jedną rzecz, to niech to będzie zdanie: “najlepszym suplementem diety jest zdrowa i zbilansowana dieta”. 

Właśnie dlatego powstał portal WażnaDieta.pl. Staramy się podkreślać wagę świadomych codziennych wyborów w zakresie produktów, które znajdują się na Twoim talerzu i benefity wynikające z ich podejmowania. Chcemy, aby Polacy świadomie dbali o zdrowie z polskimi produktami. Promujemy dietę zbilansowaną, dostosowaną do Twoich potrzeb, popartą faktami naukowymi, opartą na makro- i mikroelementach dostarczanych z lokalnych warzyw i owoców. Zapraszamy Cię do zapoznania się z artykułami na naszej stronie i zaleceniami, które umożliwią stworzenie zdrowej diety. Takiej, w której stosowanie suplementów diety nie będzie konieczne. 

Referencje: 

1. https://healthcaremarketexperts.com/aktualnosci/rynek-trendy/raport-pmr-rynek-suplementow-diety-w-polsce-wzrost-o-3-w-2020-roku/ (ostatni dostęp: 26.11.2021 r.)
2. https://www.gov.pl/web/gis/szczegolowe-wymagania-prawne-dotyczace-suplementow-diety (ostatni dostęp: 26.11.2021 r.)
3. http://www.urpl.gov.pl/pl (ostatni dostęp: 26.11.2021 r.)
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5793269/pdf/nutrients-10-00041.pdf
5. Pittler, Max H; Ernst, Edzard (2004). Dietary supplements for body-weight reduction: a systematic review. The American Journal of Clinical Nutrition, 79(4), 529–536.doi:10.1093/ajcn/79.4.529
6. Global beauty supplements market [Internet]. Global beauty supplements market outlook 2024: global opportunity and demand analysis, market forecast, 2016-2024. Goldstein Research. 2017 [cited 2018Dec21]. Available from: https://www.goldsteinresearch.com/report/global-beauty-supplementsmarket-outlook-2024-global-opportunity-and-demand-analysis-marketforecast-2016-2024
7. Katta, R., & Huang, S. (2019). Skin, Hair and Nail Supplements: An Evidence-Based Approach. Skin therapy letter, 24(5), 7–13.