Czym jest wskaźnik BMI i dlaczego nie jest doskonały?
Wskaźnik masy ciała, czyli body mass index (BMI) jest od dawna używany do oceny zagrożenia chorobami związanymi z nieprawidłową masą ciała. Jest to stosunek masy ciała podanej w kilogramach do kwadratu wysokości podanej w metrach.
BMI = masa ciała (kg) / wysokość^2 (m2)
W większości przypadków założenie, że wyższa masa ciała, a więc i wyższy wskaźnik BMI, koreluje z większą zawartością tkanki tłuszczowej w organizmie, jest prawdziwe. Dlatego na tej podstawie możemy przydzielić osobę do danej kategorii.
Zakresy wartości BMI dla dorosłych
- <18,5 - niedowaga
- 18,5-24,99 - waga prawidłowa
- 25,0-29,99 - nadwaga
- 30,0-34,99 - otyłość I stopnia
- 35,0-39,99 - otyłość II stopnia
- >40 - otyłość III stopnia
Prawidłowe wartości BMI mieszczą się w przedziale 18,5-24,99. Uznaje się, że takie wartości korelują z najmniejszym ryzykiem chorób cywilizacyjnych. Niedowaga może wskazywać na niedożywienie, zaburzenia odżywiania lub inne problemy zdrowotne. Nadwaga i otyłość zdecydowanie zwiększają ryzyko chorób takich jak: choroba niedokrwienna serca, cukrzyca typu 2, dyslipidemia, nadciśnienie tętnicze, choroba zwyrodnieniowa stawów, udar mózgu, zespół bezdechu sennego czy chorób nowotworowych (takich jak rak jelita grubego i rak piersi).
BMI u dzieci i kobiet ciężarnych
BMI jest szeroko wykorzystywane ze względu na prostotę w użyciu i niski koszt. Nadaje się do oceny porównawczej w badaniu dużych populacji, czy też grup społecznych. Należy jednak pamiętać, że zakres wartości określony dla osób dorosłych nie może być stosowany u dzieci. W tym przypadku używamy siatek centylowych dostosowanych do konkretnej populacji (płci i wieku dziecka).
Zakresy BMI dla dzieci
- poniżej 5 percentyla - niedowaga
- od 5 do poniżej 85 percentyla - waga prawidłowa
- 85 do poniżej 95 percentyla - nadwaga
- 95 percentyl i powyżej - otyłość
BMI nie może być również używane do określenia prawidłowej wagi u kobiet w ciąży.
BMI a otyłość
Otyłość jest stanem, w którym dochodzi do nadmiernego nagromadzenia tkanki tłuszczowej w organizmie, co negatywnie przekłada się na zdrowie i podwyższa ryzyko rozwoju chorób cywilizacyjnych. WHO definiuje otyłość jako wartość wskaźnika BMI większą lub równą 30 kg/m2. Co ciekawe, nie bierze pod uwagę zawartości procentowej tkanki tłuszczowej w organizmie. Badanie NHANES III z 2008 roku pokazało, że wskaźnik BMI może nie być idealnym kryterium do diagnozowania otyłości. 21% mężczyzn biorących udział w badaniu i 31% kobiet było otyłych, biorąc pod uwagę BMI. Pod względem zawartości procentowej tkanki tłuszczowej (>25% dla mężczyzn i >35% dla kobiet) otyłych było 50% mężczyzn i 62% kobiet. Pokazało to, że BMI jest wysoko swoistym (95% dla mężczyzn i 99% dla kobiet), lecz mało czułym ( 36% dla mężczyzn i 49% dla kobiet) kryterium diagnostycznym otyłości. Upraszczając - wiele osób z nadmierną zawartością tkanki tłuszczowej pozostaje niezdiagnozowanych, gdyż ich wskaźnik BMI jest w normie.
Z czego to wynika? Tkanka tłuszczowa ma mniejszą gęstość niż tkanka mięśniowa. U osób, które nie mają wysokiej zawartości tkanki mięśniowej, tkanka tłuszczowa stanowi większy procent i waży mniej niż taka sama objętość mięśni. Oznacza to, że u osoby o prawidłowej masie ciała, zawartość tkanki tłuszczowej może być nieprawidłowa i pod względem tego kryterium należy kwalifikować ją jako osobę otyłą. BMI nie jest w stanie odróżnić beztłuszczowej masy ciała od tkanki tłuszczowej w prawidłowym przedziale wartości.
BMI u sportowców
Kolejnym przypadkiem, w którym BMI nie ma wartości diagnostycznej, są osoby wysoce umięśnione, zwykle profesjonalni atleci, ale także sprawni amatorzy. Mogą mieć oni wskaźnik BMI klasyfikujący ich jako osoby otyłe przy prawidłowym poziomie tkanki tłuszczowej. W jednym z badań wśród studentów uczelni wyższych zaobserwowano, że BMI względem procentowej zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie jest wskaźnikiem wysoko czułym, jednak mało swoistym w stosunku do sportowców. Oznacza to, że osoby o prawidłowej zawartości tkanki tłuszczowej były klasyfikowane jako otyłe lub z nadwagą względem BMI. W badaniu tym nie sprawdzano masy mięśniowej, jedynie tłuszczową, ale można podejrzewać, że studenci uprawiający sport byli bardziej umięśnieni i mogło to wpłynąć na wyższą masę ciała.
Podsumowanie
BMI jest powszechnie stosowanym narzędziem do oceny stosunku masy ciała do wzrostu. Jest użyteczne do badania dużych grup i populacji, jednak w przypadku konkretnego pacjenta powinno się wziąć pod uwagę również jego indywidualne cechy. Do takich należy procentowa zawartość tkanki tłuszczowej oraz stopień aktywności fizycznej. BMI nie jest idealne, gdyż nie zawsze jest w stanie wykryć nadmierną zawartość tkanki tłuszczowej u osób z prawidłową masą ciała i na odwrót u osób z niskim poziomem tkanki tłuszczowej, a wysokim tkanki mięśniowej może zostać fałszywie stwierdzona nadwaga czy też otyłość. Przydatnymi narzędziami są również współczynniki takie jak WHR (waist-hip ratio) czy WHtR (waist-to-height ratio). WHR jest to stosunek obwodu talii do obwodu bioder, a WHtR to stosunek obwodu talii do wzrostu. Są one wskaźnikami dystrybucji tkanki tłuszczowej w organizmie i mogą być przydatne do stwierdzenia otyłości brzusznej (centralnej - wysoka zawartość tłuszczu trzewnego).
Źródła:
- Romero-Corral, A., Somers, V.K., Sierra-Johnson, J., Thomas, R.J., Collazo-Clavell, M.L., Korinek, J., Allison, T.G., Batsis, J.A., Sert-Kuniyoshi, F.H. and Lopez-Jimenez, F. (2008). Accuracy of body mass index in diagnosing obesity in the adult general population. International Journal of Obesity, [online] 32(6), pp.959–966. Available at: https://www.nature.com/articles/ijo200811
- Batsis, J. A., Mackenzie, T. A., Bartels, S. J., Sahakyan, K. R., Somers, V. K., & Lopez-Jimenez, F. (2015). Diagnostic accuracy of body mass index to identify obesity in older adults: NHANES 1999–2004., International Journal of Obesity, 40(5), 761–767. https://doi.org/10.1038/ijo.2015.243
- Nuttall, F. Q. (2015). Body Mass Index. Obesity, BMI, and Health: A Critical Review, Nutrition Today, 50(3), 117–128. https://doi.org/10.1097/nt.0000000000000092
- Okorodudu, D. O., Jumean, M. F., Montori, V. M., Romero-Corral, A., Somers, V. K., Erwin, P. J., & Lopez-Jimenez, F. (2010). Diagnostic performance of body mass index to identify obesity as defined by body adiposity: a systematic review and meta-analysis., International Journal of Obesity (2005), 34(5), 791–799. https://doi.org/10.1038/ijo.2010.5
- https://en.wikipedia.org/wiki/Body_mass_index
- https://www.damianparol.com/nowe-doskonalsze-bmi/
