Zespół zależności alkoholowej (ZZA), zwany też chorobą alkoholową czy uzależnieniem od alkoholu, to powszechny problem w Polsce – według szacunków Polskiej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA), w naszym kraju boryka się z nim ok. 600-800 tys. osób [1,5]. Z kolei osoby nadużywające alkoholu, ale jeszcze bez klinicznych objawów uzależnienia, to blisko 2-3 mln ludzi [5]. Spożywanie alkoholu to jedna z głównych przyczyn zgonów na świecie, którym można zapobiec [3].
Uzależnienie od alkoholu – kryteria rozpoznania
ZZA to utrata kontroli nad ilością wypijanego alkoholu [1]. Towarzyszą jej zmiany w mózgu – zaburzenia funkcjonowania obszarów odpowiedzialnych za zachowania związane z motywacją oraz kontrolą stresu i emocjonalności (m.in. układu limbicznego, kory przedczołowej, ciała migdałowatego) [3]. Charakterystyczny jest postępujący rozwój ZZA – z czasem objawy uzależnienia coraz bardziej się pogłębiają [1].
Aby móc rozpoznać uzależnienie od alkoholu, konieczne jest stwierdzenie co najmniej 3 z 6 następujących objawów:
- głód alkoholu – silne pragnienie lub uczucie przymusu picia alkoholu,
- niemożność kontrolowania zachowań związanych z piciem – niemożność powstrzymania się od picia, trudność w zaprzestaniu picia, problem z ograniczeniem ilości spożywanego alkoholu,
- w sytuacji ograniczenia lub zaprzestania spożywania alkoholu, występują objawy tzw. zespołu odstawiennego – nudności, wymioty, biegunka, drżenie, nadciśnienie tętnicze, niepokój, bezsenność, a nawet majaczenie drżenne, w celu walki z tymi objawami osoba uzależniona może sięgać po alkohol,
- zmiana tolerancji alkoholu – zwykle potrzeba większych dawek, aby uzyskać oczekiwany efekt ze spożycia alkoholu,
- życie osoby uzależnionej jest skupione wokół alkoholu, co powoduje utratę zainteresowań innymi sprawami i brak wywiązywania się z obowiązków,
- uporczywe spożywanie alkoholu, mimo świadomości pojawienia się szkodliwych następstw picia [1,2].
Objawy te muszą występować przez przynajmniej 1 miesiąc (lub krócej, jeśli powtarzają się wielokrotnie w ciągu roku [1].
Sposoby kontrolowania choroby: leczenie oraz monitorowanie
Kiedy picie alkoholu wymyka się spod kontroli, to czas, by zgłosić się do lekarza i wypracować strategię walki z nałogiem. Podstawowym sposobem leczenia uzależnienia od alkoholu jest zgłoszenie się do placówki zajmującej się terapią uzależnień [2]. Istnieje wiele metod behawioralnych i psychoterapeutycznych skutecznych w leczeniu uzależnienia od alkoholu, np. terapia poznawczo-behawioralna, trening umiejętności radzenia sobie, model psychoterapii strategiczno-strukturalnej [3,6]. Możliwe są zarówno terapia indywidualna, jak i terapia grupowa oraz terapia rodzin i par [3].
W Polsce w ramach leczenia ZZA dostępne są następujące możliwości:
- psychoterapia (na stacjonarnym oddziale szpitalnym lub w warunkach ambulatoryjnych),
- farmakoterapia,
- formy samopomocy: Ruch Anonimowych Alkoholików, Stowarzyszenie Abstynentów, Kluby Pacjenta [6].
W niektórych przypadkach wskazane będzie zastosowanie leczenia farmakologicznego jako uzupełnienia psychoterapii [4]. U wszystkich osób uzależnionych od alkoholu należy rozważyć stosowanie leków wspierających utrzymanie abstynencji [4]. Ostateczna decyzja co do szczegółowej terapii powinna być podjęta przez pacjenta wspólnie z lekarzem.
Tak jak i inne osoby, uzależnieni od alkoholu powinni dbać o prawidłową aktywność fizyczną i zdrowe odżywianie. U pacjentów z ZZA często występują niedobory witamin A, C, D, E, K i witamin z grupy B, a także składników mineralnych (wapnia, magnezu, cynku, żelaza) [8]. Dlatego ważne jest stosowanie zbilansowanej diety, która pomoże wyrównać niedobory. Przy planowaniu żywienia należy zwrócić uwagę na ewentualne współistniejące choroby, takie jak związane ze spożywaniem alkoholu choroba wątroby czy trzustki [8].
Profilaktyka wtórna
Podstawą szansą na wyzdrowienie jest całkowite odstawienie alkoholu i utrzymywanie abstynencji [4]. W wytrwaniu w trzeźwości mogą pomóc psychoterapia, farmakoterapia czy udział w grupach AA – przypuszczalnie zastosowanie wszystkich tych metod daje najlepsze efekty i prowadzi ku skutecznemu zdrowieniu z ZZA [6].
GRUPY PRODUKTÓW
Produkty zbożowe
ZALECANE
- pieczywo: razowe, pełnoziarniste, z mąki z pełnego przemiału, graham, z ziarnami, pestkami, nasionami, najlepiej na zakwasie
- grube kasze: pęczak, gryczana, jęczmienna
- ryż paraboiled (gotowane na sypko, nierozgotowane)
- makarony: razowe, pełnoziarniste, pszenne gotowane al dente
- otręby: pszenne, owsiane, gryczane, jęczmienne
- płatki: owsiane górskie, pełnoziarniste, żytnie, gryczane, orkiszowe, kukurydziane bez dodatku cukru
- mąki: pełnoziarniste, razowe, o wysokim i średnim typie (pszenne, żytnie, orkiszowe, gryczane, owsiane)
NIEZALECANE
- pieczywo: jasne, z mąki pszennej, orkiszowej o niskim typie, tostowe, cukiernicze
- drobne kasze: manna, kus kus, krakowska, jęczmienna łamana w umiarkowanych ilościach (preferowane grube kasze)
- ryż biały
- mieszanki musli z cukrem, słodem jęczmiennym, syropem glukozowo-fruktozowym
- płatki śniadaniowe, owsiane błyskawiczne, ryżowe, dosładzane cukrem, miodem, syropem glukozowo-fruktozowym
- mąki: o niskim typie
- sucharki, pieczywo chrupkie, wafle ryżowe, kukurydziane, chrupki
- kleiki ryżowe
Mleko i produkty mleczne, jajka
ZALECANE
- kefiry, jogurty, maślanki naturalne, bez dodatku cukru, do 2%
- mleko najlepiej o zawartości tłuszczu max. 2%
- śmietana do 18%
- sery twarogowe chude i półtłuste
- umiarkowane ilości sera żółtego
- sery kozie, owcze
- umiarkowane ilości serów pleśniowych
- jajka gotowane na miękko, półtwardo, twardo
- jajka w koszulkach, jajecznica na parze, omlety
NIEZALECANE
- jajecznica smażona
- jajka sadzone
- jajka na boczku
Mięso i wędliny
Ryby i owoce morza
ZALECANE
- mięso chude, zwłaszcza drobiowe (królik, kurczak, indyk), chuda wołowina, cielęcina, umiarkowane ilości wieprzowiny
- mięso pieczone, gotowane, duszone, bez panierki
- chude gatunki: dorsz, leszcz, sola, szczupak, pstrąg, halibut, miruna, mintaj
- tłuste ryby morskie: łosoś, śledź, tuńczyk, makrela (najlepiej minimum 1-2 razy na tydzień)
NIEZALECANE
- mięsa tłuste: baranina, gęś, kaczka, jagnięcina w dużych ilościach
- podroby
- pasztety
- mięso peklowane
- konserwy mięsne, mielonki
- mięso smażone i panierowane
- parówki, kabanosy
- mięsa wędzone
- duże ilości mięs grillowanych
- ryby wędzone, śledzie i ryby solone, konserwy rybne
- owoce morza w formie przetworzonej (marynowane, w słonej zaprawie, smażone na głębokim tłuszczu)
Tłuszcze
ZALECANE
- masło prawdziwe
- margaryny miękkie wysokogatunkowe (bez kwasów tłuszczowych częściowo utwardzanych)
- oleje roślinne (olej rzepakowy)
NIEZALECANE
- smalec
- słonina
- boczek
- łój
- twarde margaryny (z tłuszczów częściowo utwardzanych)
Warzywa
ZALECANE
- wszystkie warzywa zarówno świeże, jak również mrożone oraz po obróbce termicznej
- kiszonki (ogórki, kapusta kiszona)
- nasiona roślin strączkowych: świeże po odpowiednim namoczeniu i ugotowaniu, mrożone, z puszki
NIEZALECANE
- frytki z głębokiego tłuszczu
- warzywa podawane z zasmażką
Owoce
ZALECANE
- wszystkie owoce, zarówno świeże, jak i mrożone (najlepiej jedzone w całości)
- smoothie, musy, przeciery owocowe bez cukru
- dżemy, konfitury, marmolady z niską zawartością cukru
NIEZALECANE
- owoce z puszki, w zalewie cukrowej
- soki, nektary, napoje owocowe
- dżemy, marmolady, konfitury z dodatkiem cukru
- suszone owoce
Orzechy i nasiona
ZALECANE
- wszystkie jako dodatki do posiłków
- pasty orzechowe i z nasion
NIEZALECANE
- orzechy solone, orzechy w panierce, orzechy w przyprawach, orzechy i nasiona w karmelu i miodzie
Przyprawy, sosy i dodatki
ZALECANE
- przyprawy jednoskładnikowe (świeże i suszone zioła)
- sól w ilości do 5 g dziennie
- sok z cytryny i limonki
NIEZALECANE
- gotowe mieszanki przypraw z cukrem i/lub solą
- przyprawy zawierające glutaminian-sodu
- kwas cytrynowy
Napoje
ZALECANE
- herbata niesłodzona (zwłaszcza zielona)
- kawa w ilości 1-2 filiżanki dziennie
- kawa zbożowa i bezkofeinowa bez cukru
- woda mineralna
- napoje roślinne bez dodatku cukru
NIEZALECANE
- mocna kawa i herbata
- alkohol
- soki, nektary, napoje owocowe
- napoje gazowane
- napoje energetyczne
Desery
ZALECANE
- kisiel, galaretka, budyń bez cukru
- gorzka czekolada
- domowe ciasta bez cukru
NIEZALECANE
- sklepowe słodycze
- słone przekąski
- słodkie pasty czekoladowe
W jakich sytuacjach zgłosić się do lekarza
Każda sytuacja związana z utratą kontroli nad piciem powinna być wskazaniem do szukania profesjonalnej pomocy (np. zgłoszenia się do ośrodka terapeutycznego) [2]. Kontakt z lekarzem będzie konieczny w przypadku wystąpienia objawów zespołu abstynencyjnego – jeśli po odstawieniu alkoholu występują:
- nudności, wymioty, pocenie się,
- osłabienie, bezsenność, ból głowy,
- omamy, iluzje wzrokowe, słuchowe, dotykowe
- tachykardia (zbyt szybka czynność serca) i/lub nadciśnienie tętnicze,
- drżenie (języka, powiek, wyciągniętych rąk),
- napady drgawek,
- pobudzenie psychoruchowe,
- zaburzenia świadomości,
- majaczenie [7].
Jak przenieść teoretyczną wiedzę o zdrowych nawykach na praktyczne wybory i umiejętności? W tym właśnie pomóc ma portal WażnaDieta.pl - jedyne takie miejsce, w którym znajdziesz kompleksową wiedzę na temat świadomych wyborów żywieniowych, jednocześnie wspierających polskie rolnictwo i wybór ekologicznych produktów.
Ważna Dieta powstała, aby pomóc Ci zadbać o zdrowie za pomocą najlepszej jakości polskich produktów. Na portalu znajdziesz wiele artykułów, z których dowiesz się, jak świadomie wybierać lokalne produkty spożywcze, w tym zdrowe mięso wieprzowe z hodowli ekologicznych, i dbać o zbilansowaną dietę, przeczytasz szereg zaleceń dotyczących diety w przypadku konkretnych jednostek chorobowych i zdobędziesz wiedzę, która pomoże Ci przeciwdziałać wystąpieniu chorób dietozależnych w Twoim życiu.
Lista zaleceń
