Cukrzyca

Pod pojęciem cukrzyca kryje się wiele chorób, których cechą wspólną są zaburzenia gospodarki węglowodanowej w organizmie. W chwili obecnej znane jest przynajmniej kilkanaście postaci tej choroby. Może być ona zjawiskiem pierwotnym, bądź też wtórnym do innych zaburzeń. W artykule tym zostaną omówione dwie najważniejsze i najczęściej występujące postacie cukrzycy, czyli cukrzyca typu 1 oraz typu 2. Pomimo tego, że noszą tę samą nazwę, są to dwie różne jednostki chorobowe, o innej charakterystyce, z różną etiologią na przedzie. 

 

Cukrzyca typu 1

Co jest przyczyną cukrzycy typu 1?

Jest to choroba o podłożu autoimmunologicznym, zdecydowanie rzadsza od cukrzycy typu 2. W jej przebiegu dochodzi do wytworzenia przeciwciał niszczących komórki β trzustki. Proces niszczenia wysp trzustkowych zapoczątkowany jest środowiskowymi czynnikami wyzwalającymi, u osób z predyspozycją genetyczną. Stopniowo powoduje to bezwzględny niedobór insuliny, co manifestuje się wzrostem poziomu glikemii, a następnie jawną cukrzycą. Chorobę tę rozpoznaje się zwykle u dzieci oraz młodych dorosłych (<30 r.ż.). Zdarza się jednak, że proces autoimmunologiczny niszczy komórki trzustki powoli i ujawnia się dopiero >40 r.ż. Mamy wtedy do czynienia z cukrzycą autoimmunologiczną o późnym początku (LADA), która początkowo może być błędnie sklasyfikowana jako cukrzyca typu 2.

 

Kiedy rozpoznajemy cukrzycę?

U chorych na cukrzycę typu 1 zwykle występują charakterystyczne objawy, związane z utratą komórek β trzustki. Najpierw dochodzi do upośledzenia wczesnej fazy wydzielania insuliny, potem dochodzi do stanu przedcukrzycowego, czyli nieprawidłowej glikemii na czczo lub nieprawidłowej tolerancji glukozy, na samym końcu do pełnoobjawowej cukrzycy. Klinicznie często manifestuje się to polidypsją, poliurią, utratą masy ciała, nadmierną sennością i osłabieniem, a w ciężkich przypadkach może dochodzić do kwasicy i śpiączki ketonowej. 

Rozpoznanie cukrzycy może być postawione po potwierdzeniu hiperglikemii w 4 sytuacjach:

  • przygodna glikemia ≥11,1 mmol/l (200 mg/dl) i typowe objawy hiperglikemii (wzmożone pragnienie, wielomocz, osłabienie),
  • przygodna glikemia ≥11,1 mmol/l (200 mg/dl) bez typowych objawów hiperglikemii i jednokrotnie (innego dnia) glikemia na czczo ≥7,0 mmol/l (126 mg/dl),
  • 2-krotnie (oznaczona w innych dniach) glikemia na czczo ≥7,0 mmol/l (126 mg/dl),
  • glikemia w 120. min doustnego testu obciążenia glukozą (OGTT) ≥11,1 mmol/l (200 mg/dl). Według wytycznych ADA, jeśli nie występują jednoznaczne objawy hiperglikemii, należy potwierdzić wynik – możesz ponownie oznaczyć glikemię z tej samej próbki krwi albo przeprowadzić OGTT innego dnia.

Aby potwierdzić autoimmunologiczną przyczynę cukrzycy oznacza się przeciwciała ICA (przeciwko różnym antygenom cytoplazmatycznym komórek β), anty-GAD65 (przeciwko dekarboksylazie kwasu glutaminowego), IA-2 i IA-2β (przeciwko fosfatazom tyrozyny), IAA (przeciwko insulinie endogennej) oraz Zn8 (przeciwcynkowe).

Leczenie cukrzycy typu 1

Leczenie cukrzycy typu 1 nieodłącznie wiąże się z wprowadzeniem insulinoterapii. Jest to hormon niezbędny do życia i jego niedobór musi zostać uzupełniony. Leczenie może być prowadzone dwoma sposobami - metodą wielokrotnych wstrzyknięć (MDI) lub pompą insulinową. Odwzorowanie fizjologicznego wydzielania insuliny jest trudne, zwłaszcza na początku choroby, kiedy nieuszkodzona część trzustki dalej działa. W intensywnej insulinoterapii stosuje się preparaty insuliny bazalnej, czyli długodziałającej, która ma za zadanie naśladować podstawowe wydzielanie insuliny, oraz bolusy insuliny krótkodziałającej doposiłkowo. Celem terapii jest unikanie zarówno hiperglikemii, jak i hipoglikemii, gdyż oba stany niosą ze sobą niekorzystne implikacje zdrowotne. Leczenie ma za zadanie jak najbardziej opóźnić rozwój powikłań cukrzycy - nefro-, neuro- i retinopatii cukrzycowej, powikłań makroangiopatycznych (szybszy rozwój miażdżycy), stopy cukrzycowej oraz powikłań kostnych, stawowych i skórnych. 

 

Cukrzyca typu 2

Co jest przyczyną cukrzycy typu 2?

Cukrzyca typu 2 stanowi 80% przypadków tej choroby i należy do grupy tzw. chorób cywilizacyjnych. U jej podłoża leży upośledzenie wydzielania insuliny związane z insulinoopornością. Znaczący wpływ mają czynniki środowiskowe i styl życia - otyłość centralna oraz niska aktywność fizyczna, rzadziej czynniki genetyczne. “Typowy” pacjent z cukrzycą typu 2 zwykle znacząco różni się od osoby chorej na cukrzycę typu 1. Będzie to raczej osoba starsza bądź w średnim wieku (aczkolwiek nie należy zapominać, że coraz więcej dzieci również choruje na cukrzycę typu 2), najczęściej otyła (BMI>30 kg/m2), prowadząca niezdrowy tryb życia - nieprawidłowa dieta, brak aktywności fizycznej, palenie tytoniu. 

Kiedy rozpoznajemy cukrzycę?

Kryteria rozpoznania cukrzycy są jednakowe dla typu 1 oraz 2. Różnicą jest to, że w przebiegu cukrzycy typu 2 rzadko dochodzi do manifestacji typowych objawów niedoboru insuliny (wielomocz, polidypsja, utrata masy ciała). Powoli narastająca, w miarę wyczerpania się rezerw komórek β, hiperglikemia może pozostawać długo niewykryta. Często jest wykrywana przypadkowo podczas rutynowych badań kontrolnych. 

Leczenie cukrzycy typu 2

Pierwszym krokiem w leczeniu cukrzycy typu 2 powinna być modyfikacja stylu życia. Obejmuje to wprowadzenie zdrowych nawyków żywieniowych, odpowiedniej aktywności fizycznej i redukcji masy ciała. Dodatkowo warto zadbać o dobrą jakość snu, unikać stresu oraz nałogów. Terapia farmakologiczna różni się od tej w cukrzycy typu 1. Lekami pierwszego rzutu są leki hipoglikemizujące, z metforminą na czele. W przypadku cukrzycy typu 2 pacjent powinien zostać szczegółowo oceniony pod kątem ryzyka sercowo-naczyniowego i leczony, jeśli to konieczne (wyrównanie ciśnienia tętniczego oraz zaburzeń lipidowych). Insulinoterapia powinna być zastosowana, jeśli chwili rozpoznania hiperglikemii stwierdza się ubytek masy ciała, cechy odwodnienia, ketonurię lub kwasicę. Może być ona również konieczna przy nieskuteczności bądź przeciwwskazaniach do leków nieinsulinowych. 

Podsumowanie

Typy 1 i 2 cukrzycy, pomimo wielu różnic, mają również wiele podobieństw. Jednym z nich jest podwyższone ryzyko sercowo-naczyniowe, dlatego w obu przypadkach należy dążyć do wyrównania poziomu glikemii. Zarówno hiperglikemia, jak i hipoglikemia, nie są korzystne. W większości przypadków celem terapeutycznym powinno być stężenie hemoglobiny glikowanej (HbA1c) <7,0%, przy jak najrzadszych epizodach niedocukrzenia. Jednocześnie należy zwalczać czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, takie jak nadciśnienie tętnicze i zaburzenia gospodarki lipidowej. Opóźnia to rozwój powikłań cukrzycy, mikro- oraz makroangiopatycznych. Pacjenci powinni być edukowani na temat istotności prawidłowej diety, aktywności fizycznej i stylu życia, gdyż przyczynia się to do lepszej kontroli choroby, a nawet jej wycofania się w przypadku cukrzycy typu 2.

Źródła